1. ความหมาย

คำว่า "สางขยะ" แปลว่า "จำนวนหรือการนับ" ที่ใช้คำว่า สางขยะ เรียกปรัชญานี้ก็เพราะเป็นปรัชญาที่มุ่งแสวงหาความรู้ที่ถูกต้องเกี่ยวกับสัจภาพโดยการจำแนกวัตถุแห่งการรับรู้ออกเป็นจำนวนต่างๆ มากมายถึง 25 ชนิด

อีกความหมายหนึ่งของคำว่า สางขยะ หมายถึง ความรู้ที่ถูกต้อง คำนี้ได้จากศัพท์สันสกฤตว่า สมฺยคฺ ขยาติ แปลว่า ความรู้ที่ถูกต้อง เพราะหมายถึงความรู้ที่รู้จักแยกปุรุษะออกจากประกฤติ เมื่อใดปุรุษะเป็นอิสระ ไม่ถูกประกฤติครอบงำ ปุรุษะก็จะเข้าสู่ภาวะดั้งเดิมของตน พ้นไปจากเครื่องพันธนาการต่างๆนี้ คือ เป้าหมายชีวิต

จากความหมายสางขยะดังกล่าวมาข้างบนนี้ จะเห็นว่าปรัชญาสางขยะเป็นปรัชญาสัจนิยมเชิงทวิ เพราะมีความเห็นว่าประกฤติและปุรุษะทั้งสองประการ คือ สัจภาพ และเป็นมูลการณะของสรรพสิ่ง

2. ประวัติ

ปราชญ์ผู้เชี่ยวชาญปรัชญาอินเดียต่างก็ลงความเห็นว่า ฤาษีกปิละ เป็นผู้ก่อตั้งปรัชญาสางขยะ ไม่มีใครทราบชัดเจนว่าท่านเป็นใครมาจากไหน ดร.ราธกฤษณัน ปราชญ์คนสำคัญของอินเดียให้ข้อสันนิษฐานว่าท่านกปิละเกิดก่อนพุทธกาล ในพุทธประวัติไต้พูดถึงท่านกปิละว่าเกิดก่อนพุทธองค์ (คือเป็นผู้ให้ที่ตั้งเมืองกบิลพัสดุ์) ส่วนนักปราชญ์ไทย คือ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงสันนิษฐานไว้ว่า การสร้างเมืองกบิลพัสดุ์มีก่อนพุทธกาลประมาณ 100 - 150 ปี ประวัติการสร้างเมืองกบิลพัสดุ์เกี่ยวข้องกับท่านกปิละ ก็เพราะมีเรื่องเล่าว่าพระราชบุตร 4 องค์ และพระราชบุตรี 5 องค์ของพระเจ้าโอกากราชได้อพยพมาถึงดงไม้สักกะ ซึ่งเป็นที่อยู่อาศัยของฤๅษีชื่อ กปิละ และฤๅษีท่านนี้ได้มอบอาศรมของตนเองให้พระราชบุตรและพระราชบุตรีเหล่านี้สร้างเป็นเมือง และให้ชื่อว่า 'เมืองกบิลพัสดุ์' มีปราชญ์จำนวนมากเห็นตรงกันว่า ฤๅษีกปิละผู้มอบอาศรมของตนให้พระราชบุตรและพระราชบุตรีของพระเจ้าโอกากราชและท่านกปิละผู้ตั้งปรัชญาสางขยะ คือ คนคนเดียวกัน ถ้าข้อสันนิษฐานนี้เป็นจริง ปรัชญาสางขยะถือว่าเป็นปรัชญาที่เก่าแก่ที่สุดสำนักหนึ่งของอินเดีย

ท่านกปิละผู้ก่อตั้งปรัชญาสางขยะไม่ได้เขียนตำราอะไรไว้เลย แม้แต่อาสุรีผู้เป็นศิษย์สืบต่อสำนักนี้แทนท่านก็ไม่ได้เขียนอะไรไว้เช่นเดียวกัน ปัญจสิกขะศิษย์ของท่านอาสุรีได้เขียนหลักคำสอนของปรัชญาสางขยะเอาไว้หลายเล่ม แต่หนังสือเหล่านั้นหายสาบสูญหมด อิศวร กฤษณะ (ประมาณ พ.ศ. 700) ผู้นำปรัชณาสางขยะอีกท่านหนึ่งได้เขียนหนังสือขึ้นเล่มหนึ่งชื่อ "สางขยการิกา" หนังสือเล่มนี้ถือว่าเป็นวรรณกรรมที่เก่าแก่ที่สุดเล่มหนึ่ง ต่อมา เคาฑปาทะ (อาจารย์ของศังกราจารย์ ประมาณ พ.ศ. 1300) เขียนอรรถกถาของสางขยการิกา ชื่อว่า "สางขยการิกาภาษยะ" วาจัสปติ (ประมาณ พ.ศ. 1500) เขียนอรรถกถาขยายความสางขยการิกาขึ้นมาเล่มหนึ่ง ชื่อว่า "สางขยตัตตวเกามุที" หนังสือเล่มนี้ถือว่าเป็นหลักคำสอนสำคัญของปรัชญาสางขยะและใช้มาจนถึงปัจจุบัน ต่อมาท่านอนิรุทธะ (ประมาณ พ.ศ. 2000) ได้เขียนหนังสือเล่มหนึ่งให้ชื่อว่า "สางขยะ - ประวจนะ - สูตรวรรตติ" ถัดจากนี้ยังมีปราชญ์ของสำนักนี้เขียนหนังสือเพิ่มเติมขึ้นมาเรื่อยๆ เพื่อขยายความคำสอนของสำนักนี้ให้กว้างขวางมากขึ้น

3. หลักปรัชญา

ปรัชญาสางขยะมีหลักปรัชญาที่สำคัญที่สามารถแยกออกมากล่าวได้ 3 ประการด้วยกัน คือ ญาณวิทยา อภิปรัชญา และ จริยศาสตร์

3.1 ญาณวิทยา (Epistemology)
หลักอภิปรัชญาของสางขยะได้พูดถึงความจริงสูงสุดสองอย่าง คือ ปุรุษะ และ ประกฤติ ทั้งสองอย่างนี้ คือ มูลการณะของสรรพสิ่งในโลกและจักรวาล นอกเหนือจากทั้งสองอย่างนี้ไม่มีอะไรเป็นจริง ดังนั้นญาณวิทยาของสางขยะจึงอิงอาศัยหลักอภิปรัชญานี้ เพราะต้องรู้อย่างชัดแจ้งถึงความจริงสองอย่างนั้น คือ รู้ว่าปุรุษะและประกฤติทั้งสอง คือ มูลการณะของสรรพสิ่ง ถ้าปุรุษะและประกฤติผูกพันซึ่งกันและกัน ประกฤติจะครอบงำปุรุษะ ทำให้ปุรุษะหลงลืมภาวะดั้งเดิมของตน เป็นเหตุให้ปุรุษะเวียนเกิดเวียนตายในสังสารวัฏ แต่ถ้าปุรุษะเป็นอิสระจากประกฤติ ประกฤติก็จะครอบงำปุรุษะไม่ได้ ภาวะอย่างนี้ปุรุษะจะรู้แจ้งตน จะรู้ว่าตนคืออะไร นั่นคือ การหลุดพ้น เมื่อหลุดพ้นแล้วก็จะไม่มาเวียนเกิดเวียนตายในสังสารวัฏอีก

ก. องค์ประกอบของความรู้ (Factors of Knowledge)
ปรัชญาสางขยะมีความเห็นว่า สิ่งที่ถือว่าเป็นความรู้นั้นต้องมีผู้รู้ ถามว่า ใครคือผู้รู้ตอบว่า ปุรุษะ คือ ผู้รู้ สางขยะอธิบายต่อไปอีกว่า ความรู้ที่ถูกต้องนั้นมีองค์ประกอบ 3 ประการ คือ

1. ประมาตะ คือ ผู้รู้ หมายถึง ปุรุษะ ซึ่งเป็นธาตุรู้และเป็นที่มาของความรู้ทั้งปวง
2. ประเมยะ (อารมณ์ที่ถูกรู้) คือ อายตนะภายนอก มีรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ (สัมผัส) และธรรมารมณ์ซึ่งเป็นวัตถุแห่งความรู้ที่ป้อนให้เกิดความรู้
3. ประมาณะ (บ่อเกิดแห่งความรู้) คือ เครื่องมือให้ได้ความรู้มา ได้แก่ อายตนะภายใน มีตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ซึ่งเป็นผู้รับวัตถุภายนอกแล้วนำส่งปุรุษะ

ทั้ง 3 ประการนี้ คือ องค์ประกอบของความรู้ ถ้าขาดอันใดอันหนึ่งไปก็จะไม่สามารถได้ความรู้ขึ้นมาเลย แต่ละอย่างมีความหมายและสำคัญในการได้ความรู้เท่าๆ กัน

ข. ประมาณของความรู้ (Source of Knowledge)
ปรัชญาสางขยะรับรองการประมาณไว้เพียง 3 อย่างเท่านั้น ที่สามารถให้ความรู้ที่ถูกต้องได้ ประมาณอื่นๆ นอกเหนือจากนี้สางขยะถือว่าไม่สามารถให้ความรู้ที่ถูกต้องได้ ประมาณทั้ง 3 คือ

ก. ทฤษฎีอสัตการยวาท
ปรัชญาที่มีความคิดแบบอสัตการยวาท คือ นักปรัชญาที่สังกัดในสำนักนยายะไวเศษิกะ พระพุทธศาสนาฝ่ายเถรวาท ปรัชญาจารวากและผู้เชื่อถือในปรัชญามีมางสาบางพวกนักปรัชญาเหล่านี้มีความคิดเห็นว่า ผลไม้ให้มีอยู่ในสิ่งที่เป็นเหตุมาก่อน แต่มันเกิดขึ้นมาใหม่โดยอาศัยสิ่งที่เป็นเหตุทำให้มันเกิดขึ้น ผลจึงเป็นสิ่งที่เหตุผลิตขึ้น แต่ผลมิใช่มีอยู่ในเหตุนั้นอสัตการยวาทใช้เหตุผลว่า ถ้าผลมีอยู่แล้วในเหตุผลกับเหตุก็ไม่ต่างกัน เมื่อมันไม่ต่างกันจะเรียกทำไมว่า อันนี้คือเหตุอันนี้คือผล เพราะทั้งสองประการคือสิ่งเดียวกัน แต่ที่เราเรียกว่าเหตุและว่าผล ก็เพราะทั้งสองอย่างนั้นมันต่างกัน เหตุคือผู้นำการ ส่วนผลคือผลิตภัณฑ์ที่อาศัยเหตุเกิดขึ้น อสัตการยวาทได้ยกตัวอย่างอธิบายประกอบว่าเหมือนกับดินและหม้อดิน ดินคือวัตถุดิบ ช่างหม้อคือผู้ทำการดิน และช่างหม้อคือเหตุผู้ผลิตหม้อส่วนหม้อดินคือผลที่เกิดขึ้นจากดินและช่างหม้อผู้ทำการผลิต หม้อดินจึงไม่ใช่ลูกหม้อที่ฝังอยู่ในความเป็นดิน แต่เพราะอาศัยดินเป็นวัตถุดิบ และช่างหม้อผู้ทำการจึงเกิดหม้อดินขึ้นอสัตการยวาทได้มีความคิดแตกต่างกันเป็น 2 ฝ่าย คือ
1. อนิตยปรมาณูการณวาท ได้แก่ พระพุทธศาสนาซึ่งมีความคิดว่าปรมาณูของธาตุต่างๆ เปลี่ยนแปลงตลอดเวลา ไม่มีความเที่ยงแท้ถาวรมีการตั้งอยู่ชั่วขณะหนึ่งแล้วก็เปลี่ยนแปรไป
2. นิตยปรมาณูการณวาท ได้แก่ นยายะ ไวเศษิกะ และนักปรัชญาบางพวกของปรัชญามีมามสา ท่านเหล่านี้มีความคิดว่าปรมาณูอันเป็นมูลการณะของสรรพสิ่งเที่ยงแท้ถาวร ไม่มีการตาย ไม่มีการสูญหาย เป็นอมตะตลอดกาล

ข. ทฤษฎีสัตการยวาท
นักปรัชญาผู้มีความคิดแบบสัตการยวาท สังกัดอยู่ในสำนักสางขยะโยคะ วิศิษฏาไทวตะ เวทานตะของรามานุชะ และอไทวตะ เวทานตะของศังกราจารย์ ท่านเหล่านี้มีความคิดว่าผลเป็นสิ่งที่มีอยู่แล้วในสิ่งที่เป็นเหตุของมัน ถ้าผลไม่มีอยู่ในสิ่งที่เป็นเหตุของมัน อะไรย่อมเกิดจากอะไรก็ได้ เช่น สุนัขย่อมเกิดจากแมว ลิงย่อมเกิดจากช้าง ปลาย่อมเกิดจากหอย เป็นต้น แต่ที่ไม่เป็นอย่างนี้ก็เพราะผลมีอยู่ในสิ่งที่เป็นสาเหตุของมัน สัตการยวาทใช้เหตุผลว่าทั้งที่เป็นผลย่อมมีอยู่แล้วในสิ่งที่เป็นเหดุ การเกิดขึ้นของผลเป็นเพียงการคลี่คลายออกมาจากเหตุของสิ่งที่เป็นผลเท่านั้น หาใช่ผลเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นใหม่โดยไม่มีอยู่ในสิ่งที่เป็นเหตุมาก่อนไม่จากประเด็นนี้แสดงให้เห็นว่า เหตุกับผลคือสิ่งเดียวกัน สิ่งที่เราเรียกว่าผลนั้น คือ การคลี่คลายออกมาของสิ่งที่เป็นเหตุ แต่คลี่คลายเสร็จเราเรียกว่าผล

ดังนั้นเหตุกับผลจึงแตกต่างกันเพียงขั้นตอนของการคลี่คลายจากจุดหนึ่งไปยังจุดหนึ่งเท่านั้น แต่ทางเนื้อหาแล้วคือสิ่งเดียวกันไม่ต่างกันเลย เพราะผลหากยังไม่คลี่คลายออกมาก็คือเหตุ และเหตุหากคลี่คลายออกไปแล้วก็คือผล เหตุและผลจึงเป็นสิ่งเดียวกัน สัตการยวาทมีความคิดต่างๆ กัน แบ่งออกได้ 2 ทัศนะด้วยกัน คือ

1. ปริณามวาท คือ สางขยะ โยคะ และ วิศิษฏาไทวตะ เวทานตะ ผู้มีความคิดว่า ผลซึ่งมีอยู่แล้วในสิ่งที่เป็นเหตุและเปลี่ยนแปรตัวเองออกมาจากเหตุนั้น ทัศนะนี้แบ่งออกเป็น 2 พวก คือ
1.1 ประกฤติปริณามวาท คือ สางขยะ โยคะ
1.2 พรหมปริณามวาท คือ วิศิษฏาไทวตะ เวทานตะ

2. วิวรตวาท คือ อไทวตะ เวทานตะ ผู้มีความเห็นว่า ผลคือปรากฏการณ์ของเหตุเท่านั้น เหตุแสดงตัวเองออกมาเป็นผล แต่การแสดงตัวของเหตุ ไม่ได้เปลี่ยนแปรตัวเองมาเป็นผลจริงๆ ผลที่เราสัมผัสจึงเป็นมายา ที่จริงแล้วผลคือเหตุ แต่เราเข้าใจผลก็เพราะเรามีอวิชชาปิดบังไว้ที่กล่าวมานี้ทั้งหมด คือ ทฤษฎีความเป็นเหตุ (Theov ot causatlon) ปรัชญาอินเดียแต่ละสำนักมีความเห็นในเรื่องนี้ต่างกันมากมายดังที่กล่าวแล้วข้างบน เพราะแต่ละสำนักมีพื้นฐานการศึกษา ความเชื่อถือแตกต่างกัน จึงก่อให้เกิดความคิดต่างกันดังกล่าว

3.2.2 สัตการยวาทของสางขยะ
สางขยะได้อ้างเหตุผลสนับสนุนทฤษฎีความเป็นสาเหตุของตนว่าสาเหตุมีอยู่จริงๆ ในสิ่งที่เป็นผลถึง 5 ประการ คือ
3.2.2.1 หากผลไม่มีอยู่ในเหตุ มันก็จะไม่มีอยู่เลย และผลก็จะเกิดขึ้นไม่ได้ ที่มันเกิดขึ้นได้ก็เพราะมันมีอยู่ในเหตุของมัน
3.2.2.2 ผลคือสิ่งที่คลี่คลายออกมาจากเหตุเท่านั้นไม่ใช่ส่งที่เกิดมาใหม่เพราะว่ามันเองอยู่ในสิ่งที่เป็นเหตุก่อนจะออกมาเป็นผล
3.2.2.3 ทุกสิ่งที่ปรากฏขึ้นย่อมมาจากเหตุเฉพาะกิจของมัน มันมิใช่อะไรจะเกิดจากอะไรก็ได้ ผล ก. ย่อมมาจากสาเหตุของความเป็น ก. ของมัน มันมิใช่ผล ก. ออกมาจากสาเหตุ ข.
3.2.2.4 ความเป็นเหตุ สามารถจะผลิตผลให้ก็เฉพาะสิ่งที่อยู่ในวิสัยของมันจะทำได้เท่านั้น ความเป็นเหตุอันหนึ่งจะไม่สามารถผลิตผลทุกอย่างให้กับทุกสิ่งได้
3.2.2.5 ผลคือสาระของเหตุ มันคลี่คลายออกมาจากเหตุ ตัวผลจึงอยู่ในเหตุ กระบวนการที่คลี่คลายออกมาจากเหตุเรียกว่าผล ผลที่ยังไม่ได้คลี่คลายออกมาจึงเป็นเหตุ ดังนั้นเหตุและผลคือสิ่งเดียวกัน ต่างกันแต่เพียงขั้นตอนเท่านั้น

3.2.3 ทวินิยมของสางขยะ
ปรัชญาสางขยะยอมรับความจริงสูงสุดว่ามี 2 อย่าง คือ ประกฤติ และ ปุรุษะ ทั้งสองอย่างนี้เป็นมูลการณะของสรรพสิ่ง ทัศนะอันนี้ของปรัชญาสางขยะได้แตกต่างไปจากความคิดของปรัชญาอินเดียสำนักอื่นๆ เช่น พระพุทธศาสนาฝ่ายเถรวาท เช่น จารวาก นยายะและไวเศษิกะ เป็นต้น ต่างก็มีความคิดว่าปริมาณของธาตุ 4 คือ ดิน น้ำ ไฟ และลมเป็นมูลการณะของสรรพสิ่ง ปรัชญาสางขยะได้แสดงความคิดขัดแย้งในประเด็นนี้ว่า มนัส (Mind) พุทธิ (lntellect) และอหังการ (Ego) เป็นผลผลิตละเอียดอ่อนมาก ปรมาณูของธาตุ 4 คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ ซึ่งเป็นของหยาบ จะเป็นมูลการณะของมนัสพุทธิและอหังการ ซึ่งมีความละเอียดประณีตได้อย่างไร ประกฤติเท่านั้นที่เป็นมูลการณะได้ รายละเอียดแต่ละอย่างคือ

3.2.4 ทฤษฎีวิวัฒนาการ (The Theory of Evolution)
อาจกล่าวได้ว่า ลัทธิสางขยะเป็นปรัชญาระบบแรกของโลกที่พูดถึงการวิวัฒนาการของโลกและจักรวาล และเกิดมาก่อนชาร์ลส์ ดาร์วิน เจ้าของทฤษฎีวิวัฒนาการถึง 3,000 กว่าปี จึงเป็นเรื่องที่น่าอัศจรรย์มากที่ปรัชญาสมัยโบราณมีความคิดล้ำยุคของตัวเองมากถึงขนาดนี้ ทฤษฎิวิวัฒนาการของสางขยะเชื่อว่า ประกฤติ คือ มูลการณะของโลกและจักรวาล ถ้ามีเพียงประกฤติอย่างเดียวก็จะไม่มีการวิวัฒนาการใดๆ เกิดขึ้น สิ่งที่ทำให้ประกฤติวิวัฒน์เป็นสรรพสิ่ง คือ ปุรุษะ ซึ่งเป็นธาตุรู้มีสติสัมปชัญญะและเป็นพื้นฐานของความเ้อื่นๆ ทั้งหมดปุรุษะไม่มีใครสร้าง มีอยู่เป็นอยู่เอง ไม่แก่ ไม่ตาย เป็นอมตะตลอดกาล ดังนั้นมันจึงเป็นสิ่งจริงแท้ที่ 2 รองจากประกฤติ

ประพฤติและปุรุษะเป็นสิ่งจริงแท้มีอยู่เป็นอยู่ก่อนกาลเวลาที่จะกำหนดได้ มีมาก่อนโลกและจักรวาล แต่ทั้งสองไม่ได้สัมพันธ์กันจึงไม่เกิดวิวัฒนาการขึ้นประกฤติอยู่ในส่วนประกฤติคุณะทั้ง 3 ของประกฤติ ก็เปลี่ยนแปรในส่วนของตัวเอง คือ สัตวะเปลี่ยนแปรในสัตวะ รชัสเปลี่ยนแปรในรชัส และตมัสเปลี่ยนแปรในตมัส การเปลี่ยนแปรอย่างนี้จะไม่เกิดการวิวัฒนาการอะไรมาเลย มีแต่จะทำให้เกิดการเสื่อมถอยลง ส่วนปุรุษะนั้นก็อยู่เป็นอิสระของตัวเอง การที่ประพฤติและปุรุษะไม่สัมพันธ์กันนั้น วิวัฒนาการก็ไม่เกิดขึ้น การสัมพันธ์กันของทั้งสองจึงเกิดการวิวัฒนาการขึ้น มีลำดับการวิวัฒนาการดังนี้

ก. ประกฤติและปุรุษะสัมพันธ์กัน
ประกฤติเข้าไปหาปุรุษะหรือว่าปรุษะเข้าไปหาประกฤติ ประกฤติเป็นสิ่งจริงแท้และเป็นมูลการณะของสรรพสิ่ง ในตัวมันเองมีจลนภาพอยู่ ถืงกระนั้นมันก็ไม่ได้เข้าไปหาปุรุษะ ส่วนปุรุษะเองเป็นธาตุรู้และเคลื่อนไหวไม่ได้ จึงไม่สามารถเข้าหาประกฤติได้ เมื่อเป็นเช่นนี้ ทั้งสองสัมพันธ์กันอย่างไร ปรัชญาสางขยะกล่าวว่า สัมพันธ์กันทางแรงสะท้อน (Reflectlon) คือ ปุรุษะสะท้อนเข้าหาประกฤติ เมื่อคุณะทั้ง 3 ของประกฤติได้รับแรงสั่นสะเทือนจากปุรุษะ รชัสขื่งมีจลนภาพอยู่ภายในก็จะเกิดการสั่นไหว เมื่อรชัสสั่นไหว คุณะทั้งสองที่เหลือก็จะเกิดการเสียดุลและสั่นไหวตามไปด้วย ผลของการสั่นไหวของคุณะทั้ง 3 เป็นเหตุเกิดการผสมกันเองในรูปต่างๆ ในที่สุดก็เกิดโลกและสิ่งต่างๆ พร้อมทั้งจักรวาล

ข. ผลของการสัมพันธ์
เมื่อประกฤติและปุรุษะสัมพันธ์กันดังที่กล่าวมาแล้วในข้อ ก. สิ่งที่แรกที่เกิดขึ้นจากการสัมพันธ์กันนั้น คือ มหัต หรือ พุทธิ ผลผลิตอันดับที่ 2 ซึ่งเกิดจากมหัสหรือพุทธิ คือ อหังการ หลังจากอหังการเกิดขึ้น แล้วจะมี มนัส ญาเณนทรีย์ 5 กรรเมนทรีย์ 5 และตันมาตระหรือสุขุมรูป 5 จากสุขุมรูป 5 ก็จะเป็นมหาภูตรูป 5 ซึ่งเกิดมาจากสุขุมรูป 5 อีกทีหนึ่ง

ค. ระดับของการวิวัฒน์
ประกฤติและปุรุษะมาสัมพันธ์กันจนเป็นเหตุให้เกิดการวิวัฒนาการดังกล่าวมาแล้ว ในข้อ ข. นั้น ปราชญ์ได้แบ่งการวิวัฒน์นั้นออกเป็น 2 ขั้น คือ 1. ขั้นจิตภาพ (Psychical) และ 2. ขั้นกายภาพ (Physical) ขอให้เรามาดูรายละเอียดแต่ละขั้นตอน

3.3 จริยศาสตร์ (Ethics)

ปรัชญาสางขยะก็มีทัศนะเช่นเดียวกับปรัชญาอินเดียระบบอื่นๆ กล่าวคือ ต้องการดับทุกข์ หยุดการเวียนเกิดเวียนตายในสังสารวัฏและหาช่องทางให้วิญญาณหรือชีวะหลุดพ้นจากกองทุกข์ คือ สังขารซึ่งห่อหุ้มจนทำให้ปุรุษะหลงผิดคิดว่าตนเอง คือ สสาร ถามว่า อะไรคือมรรคหรือช่องทางที่จะทำให้ปุรุษะหลุดพ้นไปจากกองทุกข์ทั้งมวลได้ จากคำถามนี้ต้องเข้าใจว่า ปรัชญาสางขยะและปรัชญาโยคะมีความผูกพันกัน กล่าวคือ ปรัชญาโยคะยอมรับญาณวิทยาและอภิปรัชญาของปรัชญาสางขยะ และในขณะเดียวกัน ปรัชญาสางขยะก็ยอมรับจริยศาสตร์ของปรัชญาโยคะ ดังนั้น โยคะ 8 ประการ คือ มรรคหรือช่องทางที่จะนำปุรุษะให้หลุดพ้นจากการเวียนเกิดเวียนตายในสังสารวัฏ โยคะ 8 ประการนั้นจะขอกล่าวรายละเอียดในปรัชญาโยคะในอันดับถัดไป

ถามว่า ทำไมปรัชญาสางขยะจึงอยากหลุดพ้นจากความทุกข์ และความทุกข์ในปรัชญาสางขยะนั้นคืออะไร ? ปรัชญาสางขยะได้แบ่งทุกข์ไว้มากมาย และสามารถสรุปเป็นหัวข้อใหญ่ๆ ได้ 3 ประการด้วยกัน คือ

3.3.1 อาธยาตมิกะ หมายถึง ความทุกข์ที่เกิดขึ้นทั้งทางกายและทางใจ ความทุกข์ทางกาย เช่น ปวดท้อง ปวดหัว หรือโรคภัยต่างๆ มี โรคมะเร็ง โรคเอดส์ โรคตับอักเสบ เป็นต้น ความทุกข์ทางใจ ได้แก่ พลัดพรากจากคนรัก อยู่ใกล้ชิดกับศัตรู ผิดหวังในสิ่งที่ต้องการสิ่งเหล่านี้ คือ สาเหตุให้เกิดความทุกข์

3.3.2 อธิเภาติกะ หมายถึง ความทุกข์ที่ เกิดจากสาเหตุภายนอกต่างๆเช่น ถูกทุบตีจากมนุษย์ด้วยกัน หรือถูกทำร้ายจากสัตว์ หรือเกิดอุบัติเหตุนานาชนิด ปรัชญาสางขยะถือว่าสิ่งเหล่านี้คือที่มาของความทุกข์ทั้งนั้น

3.3.3 อธิไวทิกะ ได้แก่ ความทุกข์ที่เกิดจากสาเหตุอันเกิดนิสัยของมนุษย์ธรรมดาจะเข้าใจได้ และอธิบายให้คนอื่นฟังยากลำบาก เพราะเป็นสาเหตุลึกลับ เช่นฟ้าผ่า เทวดาลงโทษ ผีเข้า กรรมในอดีตตามทัน เป็นต้น สิ่งเหล่านี้ล้วนแต่เป็นเรื่องลึกลับ ยากที่จะทำความเข้าใจกับคนอื่นได้

ทั้ง 3 ประการที่กล่าวมานี้ คีอ ความทุกข์ตามทัศนะของปรัชญาสางขยะ ใครอยากพ้นจากความทุกข์ทั้ง 3 ประการนี้ต้องปฏิบัติตามโยคะ 8 ประการอย่างเคร่งครัด เขาก็จะหลุดพ้นไปจากทุกข์ดังกล่าว และปรัชญาสางขยะได้ยอมรับการหลุดพ้น 2 อย่างที่กล่าวไว้ในอุปนิษัท การหลุดพ้นทั้งสองอย่างนั้น คือ

(ก) ชีวันมุกติ คือ การหลุดพ้นหรือรู้แจ้งว่าปุรุษะ คือ วิญญาณบริสุทธิ์และประกฤติ คือ สสาร เมื่อรู้แจ้งอย่างนี้แล้ว ผู้รู้แจ้งนั้นย่อมได้ชื่อว่าเป็นผู้หลุดพ้นและยังมีชีวิตอยู่ ยังสามารถช่วยสรรพสัตวได้ ชีวันมุกติเปรียบได้เท่ากับสอุปาทิเสสนิพพานของพระพุทธศาสนา

(ข) วิเทหมุกติ ได้แก่ การหลุดพ้นหรือรู้แจ้งแล้ว สังขารแตกดับไป
พร้อมกับการหลุดพ้นนั้น ท่านที่หลุดพ้นประเภทนี้จะไม่มีโอกาสได้ช่วยเหลือสัตว์อื่นเลย เปรียบได้กับอนุปาทิเสสนิพพานของพระพุทธศาสนา

ถามว่า - ปรัชญาสางขยะยอมรับเรื่องพระเจ้าหรือไม่ ?
ตอบว่า แรกทีเดียวปรัชญาสางขยะเป็นปรัชญาระบบเอกเทวนิยม แต่ต่อมาภายหลังได้รับอิทธิพลจากแนวคิดของพุทธ เชน และจารวาก จึงเปลี่ยนมาเป็นปรัชญาอเทวนิยม ในยุคหลังๆ ถึงจะมีปราชญ์สำนักนี้พยายามจะเปลี่ยนแปลงให้กลับไปเป็นเทวนิยมเหมือนเดิม เช่น ท่านวิชญาณภิกขุ เป็นต้นก็ตาม หากดูบริบทความคิดทางปรัชญาสำนักนี้แล้ว ถึงจะนับถือพระเจ้า พระเจ้าเองไม่มีความหมายอะไร เพราะการเกิดขึ้นของสรรพสิ่งขึ้นอยู่กับประกฤติและปุรุษะสองอย่างนี้เท่านั้น หรือแม้แต่การทำลายก็คือ การแยกกันของมูลการณะทั้งสองนี้ ดังนั้นจะมีพระเจ้าหรือไม่ ไม่ใช่เรื่องสำคัญสำหรับปรัชญาสางขยะ