เมื่อเร็ว ๆ นี้ผู้เขียนได้มีโอกาสไปชมหุ่นละครเล็กที่โรงละครโจหลุยส์ เธียร์เตอร์ บรรยากาศของโรงละครที่มีการสาธิตการทำหัวโขน วิธีการปั้นหัวโขน วิธีการประดับลาย วิธีการปิดทอง วิธีการลงสี และการแสดงการเชิดหุ่นละครเล็กบนเวที เป็นสิ่งที่น่าประทับใจและน่าชื่นชมยิ่งที่นายสาคร ยังเขียวสด หรือครูโจหลุยส์ ศิลปินแห่งชาติสาขาศิลปการแสดง (ละครเล็ก) ปี พ.ศ. ๒๕๓๙ ร่วมกับลูกหลาน ได้ฟื้นฟูชีวิตหุ่นละครเล็กให้กลับฟื้นคืนชีวิตมาเป็นศิลปการแสดงที่เชิด หน้าชูตาของประเทศอีกครั้งหนึ่งหลังจากที่เงียบหายไปกว่า ๕๐ ปี 
 
หุ่นละครเล็กคือหุ่นที่มีหัว แขน ขา ขนาดสูงประมาณ ๑ เมตร สามารถเคลื่อนไหวได้เกือบทุกส่วนเหมือนคนจริง ๆ แตกต่างจากหุ่นชนิดอื่น ๆ ของไทยด้วยลีลาการเชิดหุ่นที่ต้องใช้ผู้เชิดถึง ๓ คน ต่อหุ่น ๑ ตัว ทำให้หุ่นเคลื่อนไหวเหมือนมีชีวิต ถือกำเนิดในสมัยรัชกาลที่ ๔ เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๔๔ โดยพ่อครูแกร ศัพทวานิช อดีตหัวหน้าคณะละครชาตรีชาวหัวรอ จังหวัดพระนครศรีอยุธยาได้สร้างขึ้นเลียนแบบหุ่นหลวง ทั้งรูปร่าง หน้าตา และขนาดความสูง จะแตกต่างกันแต่กลไกการบังคับหุ่นและลีลาการเชิดเท่านั้น พ่อครูแกรได้เลี้ยงชีพจนวาระสุดท้ายแห่งชีวิต ก่อนถึงแก่กรรมพ่อครูแกรได้นำหุ่นละครเล็กจำนวน ๑๐๐ ตัวเศษไปทิ้งกลางแม่น้ำเจ้าพระยา และมิได้เผยแพร่วิชาความรู้ด้านการทำหุ่นแก่ผู้ใด ซ้ำยังได้ทำพิธีสาปแช่งคนเลียนแบบด้วย

          บุตรชายและบุตรสะใภ้พ่อครูแกรได้สืบทอดการแสดงต่อมาและเลิกกิจการไปเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๑๐ เนื่องจากไม่มีทายาทสืบต่อ นางหยิบ ศัพทวานิช บุตรสะใภ้ จึงมอบหุ่นละครเล็กจำนวน ๓๐ ตัวให้แก่นายสาคร ยังเขียวสด ผู้เป็นหลานศิษย์พ่อครูแกเป็นผู้ดูแลรักษา ปัจจุบันหุ่นเหล่านี้ตั้งแสดงอยู่ในพิพิธภัณฑ์เมืองโบราณ จังหวัดสมุทรปราการ
 
นายสาคร ยังเขียวสด หรือครูโจหลุยส์ มีความสามารถในการแสดงนาฏศิลป์หลายประเภท ทั้งโขน ละคร ลิเก และการเชิดหุ่น โดยเริ่มหัดมาตั้งแต่มีอายุได้ ๙ ขวบ โดยเฉพาะหุ่นละครเล็กท่านรักเป็นชีวิตจิตใจ สามารถทำหุ่นเพื่อเชิดเองและแต่งบทละครสำหรับแสดงและกำกับการแสดงด้วยตนเอง ประกอบกับมีหัวทางช่าง จึงสร้างหุ่นละครเล็กที่เคยเห็นจากบ้านครูแกรมาเชิดเล่น ๖-๗ ตัว แต่มีขนาดเล็กกว่ามาก แล้วนำออกแสดงตามงานบุญในละแวกบ้าน ต่อมาจึงได้ทำพิธีบูชาพ่อครูแกรเจ้าของหุ่น เพื่อขออนุญาติจัดทำหุ่นเพิ่มเติมและได้ชุบชีวิตหุ่นละครเล็กให้กลับฟื้นคืน มาอีกครั้งหนึ่ง และนำออกแสดงเป็นครั้งแรกในงานเทศกาลเที่ยวเมืองไทยปี พ.ศ. ๒๕๒๘ ณ สวนอัมพร โดยตั้งชื่อคณะว่า “หุ่นละครเล็กคณะสาครนาฏศิลป ละครเล็กหลานครูแก”

          หุ่นละครเล็กคณะของครูโจหลุยส์เป็นที่ชื่นชอบของผู้คนโดยทั่วไป ด้วยลักษณะพิเศษที่เคลื่อนไหวได้ทุกส่วนคล้ายคนจริง รวมทั้งความสวยงามของเครื่องแต่งกายแบบโขนละครจริงประกอบกับศิลปะการเชิดที่ แตกต่างจากการเชิดหุ่นกระบอกทำให้หุ่นละครเล็กของนายสาคร ยังเขียวสด มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักแพร่หลายทั้งในและต่างประเทศ ถือเป็นหุ่นละครเล็กคณะเดียวของเมืองไทยที่มีการแสดงสืบทอดมาจนถึงปัจจุบัน
 
          หุ่นละครเล็กคณะนี้ได้รับการพัฒนาขึ้นมาตามลำดับ มีการสร้างหุ่นเพิ่มขึ้น สามารถหันหน้าไปมาได้ มีรูปทรงที่ได้สัดส่วน ท่วงท่าการรำและการเจรจาก็ปรับปรุงให้เหมือนคนจริง ๆ ก่อนการแสดงจะมีการเชิดหน้าโรงและการสาธิตวิธีการเชิดประกอบคำบรรยาย เพื่อให้ผู้ชมได้มีโอกาสชมลีลาการแสดงของผู้เล่นได้ชัดเจนยิ่งขึ้น
 
          ด้วยเจตนาอันแรงกล้าของนายสาครที่จะเผยแพร่ศิลปะที่หาชมได้ยากยิ่งเช่นนี้ ให้เป็นที่รู้จักกันอย่างแพร่หลาย ท่านจึงได้สร้างโรงละคร “นาฏศิลป์” หรือ “โจหลุยส์ เธียร์เตอร์” ขึ้น มีพิธีเปิดอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ ๒๐ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๔๒ และเปิดดำเนินการเมื่อวันที่ ๓มกราคม พ.ศ. ๒๕๔๓

          การแสดงหุ่นละครเล็กจะมีแสดงทุกวัน ระหว่างเวลา ๐๙.๓๐-๑๑.๐๐ นาฬิกา แบ่งเป็นการชมการสาธิตการทำหัวโขนตั้งแต่วิพีการปั้น การประดับลาย การปิดทอง และการลงสี ประมาณ ๓๐ นาที และการแสดงเชิดหุ่นละครเล็กประมาณ ๑ ชั่วโมง
 
          เวทีหุ่นละครเล็กที่ใช้แสดงประดับด้วยม่านสีแดง แบ่งฉากออกเป็น ๓ ตอน มีทั้งฉากทิวทัศน์ ฉากป่า และฉากปราสาทราชมณเฑียร การแสดงเริ่มด้วยพิธีไว้ครู การสาธิตวิธีการเชิดหุ่นหรือท่ารำ และการประสานลีลาผู้เชิดทั้ง ๓ คน ซึ่งต้องให้สัมพันธ์กัน เพราะถ้าผู้ใดผู้หนึ่งทำพลาดไป ลีลาของหุ่นก็จะไม่งดงาม คุณสุรินทร์ ยังเขียวสด บุตรชายคนที่ ๗ ของครูโจหลุยส์ ผู้สนใจศิลปะด้านนี้อย่างจริงจังและเป็นตัวหลักผู้เชิดหุ่นตัวยักษ์เล่าว่า “สมาชิกในคณะหุ่นละครเล็กล้วนแต่เป็นพี่น้องลูกหลานทั้งสิ้น จึงสามารถเล่นเข้าขากันได้เป็นอย่างดี” 

          เมื่อจบวิธีการสาธิตการเชิดหุ่นแล้วจึงจะมีการแสดง ซึ่งส่วนใหญ่จะเล่นเรื่องรามเกียรติ์ตอนใดตอนหนึ่ง เช่น ตอนนางลอย ชุดทศกัณฐ์เกี้ยวนาง และหนุมานจับนางเบญจกาย ฯลฯ เมื่อจบการแสดงผู้เชิดจะนำหุ่นมาเล่นหยอกล้อกับผู้ชมเหมือนหุ่นมีชีวิตจริง ๆ

          นอกจากการแสดงหุ่นละครเล็กแล้ว ครูโจหลุยส์และลูก ๆ ยังถ่ายทอดการแสดงโขนและหุ่นแก่คนรุ่นใหม่ผู้สนใจด้วย จัดเป็นคณะ “โขนละครเด็ก” ซึ่งจะเป็นพื้นฐานสำหรับการเล่นหุ่นละครเล็กอันเป็นมรดกทางศิลปวัฒนธรรมอีก ชิ้นหนึ่งของไทยสืบไป
 
          ผู้สนใจชมการแสดงหุ่นละครเล็กสามารถติดต่อรายละเอียดได้ที่โจหลุยส์ เธียเตอร์ ซอยกรุงเทพ-นนทบุรี ๑๒ หลังกระทรวงสาธารณสุข โทรศัพท์ (๐๒) ๕๒๗-๗๗๓๗-๘